‘Het Leiderschap Practicum als ontdekkingstocht’ – Ingrid Wender

“Het Leiderschap Practicum is een week waarin je jezelf goed leert kennen.”

Het Leiderschap Practicum in Utrecht is één van de drie edities die Avicenna van dit unieke programma in haar aanbod heeft. De Toneelacademie Maastricht en Terschelling vormen het decor van de andere edities. In het Practicum gaan deelnemers aan de slag met hun zichtbare en authentieke leiderschap. Hoe kom ik over? Hoe maak ik echt contact met andere mensen? En wat maakt dat ik mensen kan inspireren en aan mij kan binden? Ingrid Wender, actrice en theatermaakster, is moderator van het Utrechtse programma. Zij omschrijft de Leiderschap Practicum week als een bijzondere ontdekkingstocht. 

Jij modereert al enige tijd het Leiderschap Practicum Utrecht en hebt veel deelnemers leren kennen. Zie jij overeenkomsten in de vragen en uitdagingen die mensen hebben?
“Deelnemers aan het programma zijn over het algemeen mensen in leiderschapsposities, mensen die een leiderschapspositie ambiëren of mensen die net een transitie gemaakt hebben en die op basis van hun inhoudelijke kwaliteit zijn doorgegroeid naar een leidinggevende functie. Zij zijn vaak inhoudelijk heel erg goed in wat ze doen, maar merken dat er in hun nieuwe rol een extra stapje wordt gevraagd. Het gaat dan niet zozeer meer over wát ze zeggen, maar meer over het hóe. Hoe kom ik over, hoe maak ik contact met andere mensen, wat maakt dat men mij wil volgen, dat ze zich aan mij willen toevertrouwen en wat maakt dat ik genoeg autoriteit heb? Oftewel, is de boodschap die ik wil brengen congruent met wat ik uitstraal? Deelnemers willen zichzelf leren kennen in hoe ze overkomen op anderen. En daar is dit programma perfect passend voor! Enerzijds krijgen deelnemers tools, tips en tricks aangereikt, maar de echte kracht van het Practicum zit in het feit dat deelnemers echt gaan leren, of eigenlijk ontdekken, wat heel eigen is aan hen en hoe ze dat optimaal kunnen inzetten in hun rol.”

Daarom beschrijf jij de week ook wel als een ontdekkingstocht.
“Ja, klopt. Het Leiderschap Practicum is een week waarin je jezelf goed leert kennen. Je ontdekt waar jouw kracht ligt, maar ook wat bij jou in de communicatie niet werkt. Deelnemers zijn in hun functie veelal gewend te opereren vanuit intellect en inhoud. En in zo’n week, waarin je ineens in een omgeving worden gebracht waarin alles anders is, gaan nieuwe deuren open. Los van de dagelijkse praktijk ontdek je vaak nieuwe elementen van jezelf. Deelnemers komen erachter dat ze meer kunnen dan ze dachten, en dat ze een breder arsenaal hebben dat ze kunnen inzetten. Veelal zijn dit dingen die mensen al in zich hebben, maar waar ze zich niet bewust van zijn. En waarvan ze nu ontdekken hoe ze dit voor zich kunnen laten werken, in plaats van dat het een belemmering is. Zo hoor ik regelmatig van een deelnemer dat hij of zij te onzeker is om voor een grote groep te staan, en daardoor de boodschap niet helder kan overbrengen. Maar als die onzekerheid wordt omarmd en je leert ermee om te gaan en je laat je er niet langer door belemmeren, wordt die onzekerheid ineens een kracht. Als leider kan dit jou bijvoorbeeld heel toegankelijk maken. Hoe dit precies werkt is, voor iedereen anders. Door tijdens deze week dit echt aan den lijve te ervaren kun je belemmerende overtuigingen bij jezelf veranderen, zodat ze je niet langer in de weg zitten. Even uit je vertrouwde omgeving stappen, en met een groep gelijkgestemden optrekken, kan hierin ontzettend helpend zijn.”

The Theatre Way
En dat die omgeving volledig anders is, is een bewuste keuze. In de opbouw van het programma wordt een parallel getrokken met de theaterwereld en daar passen ook de locaties goed bij. Volgens Ingrid Wender een hele logische en waardevolle keuze, want theater maken en leiderschap liggen dichter bij elkaar dan we op het eerste moment zouden denken.

“Theater is super zintuigelijk. Je leert daar als het ware al je zintuigen aan te zetten en niet meer alleen op je inhoudelijke kwaliteiten te vertrouwen. De zintuigelijke waarneming is de brug naar het hier en nu, om in het moment te kunnen handelen. En dat is precies wat je als leider in je communicatie nodig hebt. Een goede leider moet in het nu aanwezig zijn om alle signalen op te kunnen pakken en daarop bij te sturen. Uiteraard leren we deelnemers niet om een voorstelling te geven, maar geven we ze wel de tools om optimaal te kunnen performen. Op een manier die echt bij jezelf past. You learn it the actors way. Want hoe inhoudelijk capabel jij als leider ook bent, als jij niet in het moment daar kunt staan, ben je niet de optimale leider die je kunt zijn.”  

Naast bijzondere locaties kent het Leiderschap Practicum ook bijzondere docenten. Hoe merk je hun invloed in het succes van de week?

“De docenten hebben een heel grote rol in het leerproces. Elk dagdeel kom je met mensen in contact die uit de theaterwereld komen. Deze mensen, met wie de deelnemers aan de slag gaan, zijn een manifestatie van wat ze uitdragen. Elk op hun eigen manier. De een gebruikt de invalshoek van de stem, de ander houding, beweging of storytelling. En dat is precies wat deelnemers zoeken: congruentie in boodschap en de wijze waarop de boodschap wordt gebracht. Op een manier die bij ze past. Alle docenten spiegelen de deelnemers, waardoor er meer inzicht komt in eigen doen en laten.

Elke sessie opnieuw worden deelnemers uitgedaagd om op hun manier zichtbaar te zijn, om het podium te pakken. Dat is in het begin even wennen, maar het verlangen om te leren krijgt toch de overhand. En door jezelf iedere keer te manifesteren, ben je het ‘ervarend aan het leren’. Je ondergaat, acteert in het moment en leert jezelf steeds beter kennen. Het is zo ontzettend gaaf om dan aan het eind van de week van deelnemers te horen dat ze nu helemaal snappen -én ervaren hebben- hoe ze hun eigen authentieke kwaliteiten op een goede manier kunnen inzetten.”

Kun je kort vertellen hoe zo’n week eruit ziet? Wat er in zo’n week gebeurt?
“De opbouw van de week staat helemaal in dienst van het leerproces. In het eerste deel van de week komen deelnemers er vaak achter dat wat ze nodig hebben, toch iets verschilt van hun initiële leervraag. Dat snappen wat je nodig hebt, niet hetzelfde is als het helemaal doorleven. Mensen weten vaak wel heel goed wat er moet veranderen, maar de vraag komt vooral neer op het hoe. En dan is het geweldig om op de manier van theater dat ‘hoe’ te gaan ervaren. In het begin worden deelnemers daarom door alle docenten bekend gemaakt met hun eigen kwaliteiten en ‘schuifjes’, zoals ik ze noem. En ze ontdekken wat er gebeurt als ze hun eigen schuifjes in een andere balans zetten. Dus ietsje meer dit, ietsje minder van dat. Dat geeft vaak al een mooi inzicht in eigen kunnen en voorkeuren. In de tweede helft van de week komen er veel meer tools bij. Dan gaan we echt spelen. Hoe kom ik over, hoe maak ik gebruik van wat heel specifiek aan mij is. Maar ook: wat gebeurt er als ik mijn stem meer durf te gebruiken? Daar zitten wel degelijk óók de vakmatige kanten van het theater in. Samenvattend komt het erop neer dat je in een week tijd uit je hoofd leert te gaan en je leiderschap leert te belichamen. Durven jouw plek in te nemen met alles wat jij bent en in je hebt.”

Dat klinkt als een bijzonder leerproces.
“Ja, dat is het ook! Ik vind het steeds opnieuw magisch wat er met deelnemers gebeurt. De opbouw van het programma is daar heel bepalend voor. Als je dat eerste deel (het openstellen van de zintuigen) zou overslaan en meteen zou beginnen met de tools, dan kom je op het punt dat mensen het toch weer cognitief willen vastgrijpen. En dat is logisch, want je weet eigenlijk helemaal niet dat al die andere elementen ook in je zitten. Die moet je dus eerst gaan ontdekken, voordat je er gebruik van kunt maken. De weg via theateroefeningen blijkt hiervoor de snelweg te zijn. Als moderator probeer ik, samen met de docenten, een sfeer te creëren die niet te comfortabel is, want dan leer je niet. Maar ook niet te ver uit je comfortzone, want dan gaat angst regeren. We prikkelen net voldoende om deelnemers steeds een volgende stap te laten maken. Daarom is een juiste opbouw van het programma zo belangrijk. We verleiden mensen steeds een stapje verder te gaan, zodat ze meer en meer vertrouwen krijgen om zich over te geven en er te gaan staan.”

Wat is hierin het effect van de groep?
“Voor deelnemers is het Leiderschap Practicum niet alleen een eigen leerproces, maar ook eentje van een hele groep gelijkgestemden. Samen zijn ze op ontdekkingsreis, waarbij veel wordt gelachen en waar deelnemers van en met elkaar en de docenten leren én genieten. Binnen de groep zie je andere deelnemers herkenbare stappen maken, waarop je samen weer reflecteert. Je committeert je met de groep aan je leervraag. Je spiegelt, ontdekt en maakt gebruik van de verschillen die er bestaan. De groep is de ultieme learning space en vormt de perfecte setting om gedurende de week te oefenen. Net als in je leiderschap heb je ook hier een team van mensen om je heen. Met als grootste verschil dat je in deze veilige setting kunt oefenen en proberen en het niet in één keer goed hoeft te gaan. Samen met je mededeelnemers vind je jouw specifieke weg om mensen mee te krijgen, vertrouwen te krijgen en autoriteit neer te kunnen zetten. En ontdek je hoe jij je boodschap kunt vormgeven. Vaak zijn het deze anderen die jou je eigen kwaliteiten laten zien, waar je zelf geen weet van hebt. Gewoon omdat ze voor jou natuurlijk zijn. Maar die juist wel ontzettend belangrijk zijn en jou uniek maken.”

Maar het effect van jouw boodschap kun je niet 100% bepalen, dat hangt toch ook af van de luisteraar(s)?
“Dat is deels waar. Maar je kunt er wel voor zorgen dat jouw gebaar en woord congruent aan elkaar zijn. Dat is het meest belangrijke. Je kunt daarin bij jezelf beginnen en echt leren om ruis weg te nemen. Zowel in je presentatie als in de opbouw van wat je wilt te vertellen. Daarom gaan we in het Practicum met al die diverse elementen aan de slag. Hoe kun je je eigen instrument goed gebruiken, welke manier van storytelling past bij jou? Je leert welke factoren jou wel en niet helpen in jouw presentatie en we ontdekken hoe jij wendbaar kunt zijn in elke situatie. Je leert te vertrouwen op je eigen toolkit die je voor een groot deel van nature hebt, en daar bewust uit te pakken wat je nodig hebt per situatie. Welke elementen van jezelf zet je in om de juiste aandacht bij de ander te creëren? En dat verschilt per gesprek. Het wordt gedurende de practicum week steeds natuurlijker om in het hier en nu ontvankelijk te zijn voor de signalen van je toehoorder.”

Hoe probeer jij zo’n veilige leeromgeving te bewerkstelligen als moderator?

“Dat vind ik een lastige. Mijn rol in het creëren van zo’n leeromgeving is eigenlijk meer het proces hoeden. Als moderator en als docent probeer ik daar als voorbeeld te zijn door te laten zien waar ik in mijn kracht sta, maar ook door mijn eigen kwetsbaarheid te tonen. Ik probeer veiligheid te creëren, en de juiste omstandigheden om met elkaar de diepte in te gaan. Een van de elementen daarin is dat ik absoluut geen kritische blikken wil zien. Alles mag, alles kan en deelnemers moeten vooral zelf ontdekken. Maar eerlijk is eerlijk, in het programma zit zo’n goede opbouw dat de veilige haven bijna automatisch wordt neergezet door de deelnemers zelf.

Het is gewoon gaaf om als moderator (en als mens) anderen te helpen (in)zien waar zij in hun kracht staan. Dat ze een manier vinden die bij hen past en los kunnen komen van de overtuiging dat ze een boodschap moeten overbrengen zonder zichzelf te laten zien.  Juist niet! Want jij bent je boodschap, jij belichaamt het. Het is niet jouw informatie, maar het is wie jij bent, je brengt jezelf. Als je maar open staat om het echt te ondergaan, dan kom je zelf tot dat inzicht en volgt de rest vanzelf. Dat is geweldig om keer op keer mee te mogen maken!”

Meer weten over het Leiderschap Practicum? Kijk dan hier!